(1)ޙައްޖުދަތުރުގެ ތެރެއިން

ތަޢާރަފް

ޙައްޖަކީ އެއަޅުކަމެއްގައި ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމަޔާއި ޡަވާބު ލައްވާފައިވާ އަޅުކަމެއްކަން އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންނަށްވެސް އެނގެއެވެ. އެކަމުގައިވަނީ އެތައްތަކުލީފުތަކެއް ލައްވާފައެވެ. އަދި އެތަކުލީފުތަކަށް ފުރިހަމަޔަށް ކެތްތެރިވުމަކީ އެއަޅުކަން ފުރިހަމަގޮތުގައި އަދާކުރުމަށްޓަކައި ކޮންމެހެން މަޖުބޫރުކަމެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް މީގެމާނަޔަކީ އަޅުކަމުގެތެރޭގައި ތަކުލީފުތަކަކަށް އަމިއްލަޔަށް ހުށަހޮޅިގަތުމެއްނޫނެވެ. ޙައްޖުގެދަތުރުރޭވުމުގައި އެކަންތައްތަކަކުން ރައްކާތެރިވެވިދާނެ ދަތި އުނދަގޫތަކުން ރައްކާތެރިވެވޭފަދަ ގޮތަކަށް ރޭވުމަކީ މުހިއްމު ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ. ޙައްޖުދަތުރުގެ ތަޖުރިބާ ކޮށްފައިވާ މީހެއްގެ ހައިޡިއްޔަތުން ބުނާނަމަ ބުނެވޭނީ ޙައްޖަށްދާގިނަމީހުން މާލީގޮތުން އެދަތުރަށް ފުރިހަމަޔަށް ތައްޔާރުވާއިރުވެސް ދީނީގޮތުންނާއި އެހެނިހެން ގޮތްގޮތުން އެދަތުރަށް އެކަށީގެންވާ މިންވަރާއި ގާތަށްވެސް ތައްޔާރުނުވާކަމުގައެވެ. ޙައްޖާޖީންނާއި ޙައްޖަށް މީހުންގެންދާ ޖަމާޢަތްތަކުންވެސް މިކަމުގައި ސަމާލުކަންދޭންޖެހޭ އެންމެފުރިހަމައަށް ސަމާލުކަން ނުދޭކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.

ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި ޙައްޖުގައި އެކުލެވިފައިވާ ގިނަ ކަންތައްތަކަކީ ދަތި އުނދަގޫ ކަންތައްތަކެވެ. އަދި އެކަންތައްތަކުގެ ދަތިއުނދަގޫކަން އެތައް ގުނައަކަށް ބޮޑުވެގެންދަނީ ޙައްޖުގެ އަޅުކަން އަދާކުރުމަށްޓަކައި ޖަމާވާ މީސްތަކުންގެ ގިނަކަމަށްޓަކައެވެ. އެސަބަބަށްޓަކައި ހިނގާފައި ދިޔުމަށްޓަކައި ފިޔަވަޅެއް އެޅުމަކީވެސް ބޮޑުބުރައަކަށް ބައެއްފަހަރު ވެދެއެވެ.

ވިސްނާލަން ޖެހޭ ކަމަކީ ކިތަންމެ ބޮޑަށް ތައްޔާރުވެގެން ހުރިކަމުގައިވިޔަސް އެހެންމީހުންގެ ފުށުން ކުރިމަތިވާ އުނދަގޫތަކުން ރައްކާތެރިވުމުގައި ހުރި ދަތިކަމެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި މީހާގެ ހުރިކެތްތެރިކަން އެންމެރަނގަޅަށް އިމްތިޙާނުވެގެންދަނީ އެފަދަ އުނދަގޫތަކާއި ކުރިމަތިވާ ހިނދުގައެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ޙައްޖުދަތުރުގައި ޙައްޖާޖީންނަށް ކުރިމަތިލާންޖެހުނު ބައެއް ތަކުލީފުތަކަކީ ރަނގަޅު ރޭވުންތެރިކަމާއި ހިންގުންތެރިކަމުގެ އެހީގައި ނައްތާލެވިދާނެފަދަ ކަންތައްތަކެއްކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ.

ކުރިންވެސް ދެންނެވުނު ފަދައިން ޙައްޖުދަތުރަށް މާލީގޮތުން ތައްޔާރުވާ ބީދައިން އެހެނިހެން ގޮތްގޮތުންވެސް މީހާ ތައްޔާރުވާންޖެހެއެވެ. އެގޮތުން ދަތުރުގައި ދިމާވެދާނެ އެންމެހާ ކަންތައްތަކާއި މެދު ވިސްނާ އަދި ކުރިން ޙައްޖުވެފައިވާ މީހުންގެ ތަޖުރިބާތައް ހިއްސާކޮށް އަޅުކަމުގެ އެންމެހައި ކަންތައްތައް ކުރަންވީ ޞައްޙަގޮތް އުނގެނި ދަސްކުރަންޖެހެއެވެ. އަދި ޙައްޖާޖީން ނާއި ޙަވާލުވެގެންދާ ގުރޫޕުތަކުންވެސް ޙައްޖާޖީންގެ ވިސްނުންހުރިނެތްގޮތެއްބަލާ އެމީހުންގެ ޚިޔާލުހޯދަންޖެހޭނެއެވެ. އެހެންކަމަށްވުމާއެކު އަޅުގަނޑުގެ ބޭނުމަކީ އަޅުގަނޑުގެ ތަޖުރިބާ އެންމެހާ ފަރާތްތަކާއެކު ޙިއްޞާކުރުމެވެ. ކުރިމަގުގައި ޙައްޖުގެ ފަރުޟު އަދާކުރަން ގަސްދުކުުރާ އެންމެހާ ފަރާތްތަކަށް އަދި އެފަރުޟު އަދާކުރުމުގައި އެހީތެރިވެދޭން ތިއްބެވި ފަރާތްތަކަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ އެޙިތެރިކަމަކަށް ވާނެކަމަށް އުއްމީދުކުރަމުން އަޅުގަނޑުގެ ތަޖުރިބާ ހުށައަޅާލަމެވެ.

ފުރަތަމަވެސް ފާހަގަކުރެވުނު ފަދައިން މިއަޅުކަމަކީ ތަކުލީފުތަކުން ފުރިފައިވާ އަޅުކަމެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކުރިއަށް ދުރާލާ ރާވާ ހަދާ އަދި ރަނގަޅަށް ތައްޔާރުވާނަމަ މީގެތެރެއިން ބައެއްތަކުލީފުތަކަކީ އެކަންކަމުން ސަލާމަތްވެވިދާނެ ކަންތައްތަކެވެ. އަދި އަނެއްބައި ކަންތައްތަކަކީ އެކަމުގައި ހުރި އުނދަގޫތައް ލުއި ކުރެވިދާނޭކަންތައްތަކެވެ.

ފުރުމުގެކުރިން ޙައްޖާޖީންނަށް ޓަކައި ހިންގޭ މައުލޫމާތު ދިނުމުގެ ޕްރޮގްރާމަކީ ވަރަށްމުހިއްމު ބޭނުންތެރި ޕްރޮގްރާމެކެވެ. ވަރަށްގިނަފަހަރަށް މިޕްރޮގްރާމް ވެގެންގޮސްފައި އޮންނަނީ ދެތިން ގަޑިއިރުގެ ޕްރޮގްރާމަކަށެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި އެފަދަދަތުރަކަށް ބޭނުންވާނޭ އެކަށީގެންވާ މަޢުލޫމާތު ޙިއްސާކުރުމަށް މަދުވެގެން 10 ވަރަކަށް ގަޑިއިރު ބޭނުންވާނޭކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ. އަދި ޢާއްމުގޮތެއްގައި ޙައްޖަށް ފުރަނީ ޙައްޖުދުވަހުގެ މާކުރިން ކަމުގައިވާތީ މަޢުލޫމާތުދިނުމުގެ މިބައްދަލުވުންތަކުގައި ދަތުރަށް ތައްޔާރުވާނޭ ގޮތާއި ދަތުރުމަތީގައި ދިމާވާނެކަންތައްތަކާއި އަދި މައްކާއަށްގޮސް ފުރަތަމަ ވާ ޢުމުރާއާއި ބެހޭ މަޢުލޫމާތު ފުރިހަމައަށްދިނުމަށް އިސްކަންދިނުން މުހިއްމުކަމުގައި ދެކެމެވެ. އެއީ މައްކާއަށް ގޮސް އެތިބޭތިބުމުގައިވެސް ޙައްޖުގެ މަޝާޢިރުތަކާއި ބެހޭ މަޢުލޫމާތު ފުރިހަމައަށް ދޭނެވަގުތު ޙައްޖުވުމުގެ ކުރިން ކިތަންމެ ރަނގަޅަކަށްވެސް ލިބޭނެތީއެވެ.

ޙައްޖުގެ އަޅުކަމަށް ފުރުމަށް ތައްޔާރުވުުމުގައި ޗެކްލިސްޓެއް (ގެންދަންޖެހޭތަކެތީގެ ލިސްޓެއް) ގެންގުޅުން މުހިއްމެވެ. އަދި ފުރަން ހަމަޖެހިފައިވާ ދުވަސް އައުމުގެ ކުރިން މިތަކެތި ހޯދާ ދަތުރަށް ތައްޔާރުވުން މުހިއްމެވެ. އަޅުގަނޑަށް ޤަބޫލުކުރެވޭގޮތުގައި އިޙުރާމްގެ ގޮތުގައި ފިރިހެނުން ގިނަފޮށާތަކެއް ގެންދިއުމަކީ ބޭނުންހުރިކަމެއްނޫނެވެ. އެއްޗެހިދޮވެވޭކަހަލައިންތިޒާމެއް ހަމަޖެހިފައިވާނަމަ ބޯޓަށްއަރާއިރު އަނދެގެން އެހުންނަފޮށަޔާއި ކޮނޑުގައި އެއޮންނަފޮށައިގެ އިތުރުން އެހެންފޮށައެއްބޭނުމެއްނޫނެވެ. އެދެފޮށައިން ޙައްޖާއި ޢުމުރާގެ ހުރިހާކަމަކަށް ފުދި އިތުރުވެސްވާނެއެވެ. ފަހަރެއްގައި އިތުރު އިޙުރާމެއްހޯދަންޖެހުނަސް މައްކާއިން ނުވަތަމަދީނާއިން އިޙުރާމްފޮށައެއް ގަތުމަކީ ދާދި ފަސޭހަކަމެކެވެ.

އެއަރޕޯޓުގައި

ދަތުރަށް ފުރުމަށްޓަކައި އެއަރޕޯޓަށްގޮސް އެތަނުގައި ތިބިއިރު ޙައްޖާޖީންނަށް އެންމެ އުނދަގޫވީ ޓާމިނަލް ތެރެއަށްވަނުމަށް ކިޔުހެދުމާއި އެކުގައެވެ. ކިޔުހެދޭނެ ރަނގަޅު ގޮތެއް އެތާ ޤާއިމް ވެފައެއްނުވެއެވެ. ސްޓޭންޑް ބަހައްޓާ އެ ސްޓޭންޑްތައް ވަލުން ގުޅުވައިގެން ސްޓޭންޑްތައް އަތުރާލިނަމަ ކުޑަ ސަރަހައްދެއްގައި ހުރިހާ ޙައްޖާޖީންނަށް ކިޔު ހަދާކަށް އެއްވެސް ދައްޗެއްނުވީހެވެ. އެންމެ ބޮޑު އުނދަގުލެއް ކުރިމަތިވީ ޙައްޖާޖީން ފުރުވަން އައި އެމީހުންގެ ޢާއިލާމީހުންނާއި ރައްޓެހިންގެފަރާތުންނެވެ. އެމީހުން އެޅުގަތްގޮތުން ހީވީ ޙައްޖާޖީން މަތިންދާބޯޓަށް އަރަންދެންވެސް އެމީހުންގެ އަތުގައި ހިފައިގެން ތިބެންބޭނުންވި ފަދައަކުންނެވެ. އަޅުގަނޑު އެކިޔުއަށް އެރީ އަޅުގަނޑުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ސަލާންކޮށް ވަދާޢުކުރުމަށްފަހުގައެވެ. އަޅުގަނޑާއެކު އައި މީހުން އެކިޔުކައިރިއަށް ބޮނޑިއެއްނުވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ވަރަށްގިނަ މީހުން އެތަނަށް ބޮނޑިވުމުގެ ސަބަބުން ޙައްޖާޖީން ފިތި ވަރަށް ބޮޑެތި އުނދަގޫތައް ތަހައްމަލު ކުރަންޖެހުނެވެ. މިކަން މިހެންވިޔަ ނުދިނުމަށްޓަކައި އެކިޔުއަށް އެރުމުގެ ކުރިން ފުރުވަން އައިމީހުންނާއި ވަދާޢުކޮށް ވަކިވުން މުހިއްމެވެ. އަދި ޙައްޖާޖިން ކިޔޫހަދާސަރަޙައްދަށް އެހެންމީހުންނަށް ނާދެވޭގޮތަށް އިންތިޒާމުކުރުން ކޮންމެހެން ބޭނުމެވެ. އެއަރޕޯޓްގައި އެތައްއިރަކު ތިބޭއިރު ސަލާންގަލާންކޮށް ވަދާޢުކުރާނެ ވަގުތު ކިތަންމެރަނގަޅަކަށްވެސް ލިބޭނެއެވެ.

މަތިންދާބޯޓްގައި

ވަރަށްގިނަފަހަރަށް ޙައްޖުދަތުރުވެފައި އޮންނަނީ މަތިންދާބޯޓެއްގައި ކުރާ ފުރަތަމަ ދަތުރަށެވެ. އެހެންކަމަށްނުވިޔަސް މިދަތުރުވެގެންދަނީ ގިނަފަހަރަށް ވަރަށް އާ ތަޖުރިބާއަކަށެވެ. އެހެންކަމަށްވުމާއެކު ބޯޓުގައި ދިމާވާ ކަންތައްތަކާއިމެދު ޢަމަލުކުރަންވީގޮތް ރަނގަޅަށް ނޭނގޭ ޙާލަތްތަކުގައި އުފުލަންޖެހޭ އުނދަގޫވަރަށްބޮޑުކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. މިސާލަކަށް ބުނާނަމަ ފާޚާނާގެ ދޮރުހުޅުވަންނޭނގިގެން އެތައްއިރަކު އުޅުނު ޙައްޖާޖީން އަޅުގަނޑު ދުށީމެވެ. އަދި ވަނުމަށްފަހު ނުކުންނާނެގޮތެއްނޭނގިގެންވެސް އެތައްބަޔަކު އުޅުނެވެ. އަދި މިއަށްވުރެވެސް ބޮޑުމައްސަލައަކަށް އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަކުރެވުނީ ފާޚާނާ ތަޅުނުލާ އެތެރޭގައި އުޅެނިކޮށް އެހެންމީހުން ދޮރުހުޅުވާހެދުމެވެ. ގުރޫޕުތަކުން ޙާޖީން މިފަދަ ކަންތައްތަކަށް ހޭލުންތެރިކުރުވުމަށް މަސައްކަތްނުކުރާކަން އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަކުރެވުނެވެ. އިޙުރާމް ހެދުމުގައި މީރުދުވަސްދުވާ ތަކެތި ބޭނުންކުރުން ހުއްދަނުވާނެކަން އެންމެންނަށްވެސް އެނގެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ބޯޓަށް އެރުމަށްފަހު ފަސިންޖަރުންނަށް ދެވޭ ވެޓްޓިޝޫ ބައެއް ޙައްޖާޖީން ބޭނުންކުރެއްވިއިރު އިޙުރާމުން އެޓިޝޫ ދުރުކުރުމަށް މަސައްކަތެއް ނުކުރައްވައެވެ. މާނައަކީ އެބޭފުޅުންގެ އިޙުރާމްހެދުމުގައި އޭގެ އަސަރު ހުންނާނޭކަމެވެ. އަދި މީޤާތުން އިޙުރާމްބެންނެވުމަށްފަހު ހަށިގަނޑުގެ އެއްވެސް ތަނެއްގައިވެސް އެޓިޝޫ ޖެހިދާނެތީ އެކަމަށް ސަމާލުކަން ދެއްވީ ކިތައް ޙާޖީންބާވައޭ މިއީ އުފެދޭ ސެވާލެކެވެ. ހަމަޔަޤީނުންވެސް އެޓިޝޫގައި މީޜުދުވަސްދުވާ ތަކެތި އެކުލެވިފައި ވެއެވެ. ވީމާ އެންމެ ރައްކާތެރިގޮތަކީ އޭގެ ބޭނުންއެއްގޮތަކަށްވެސް ނުކުރެއްވުމެވެ. އެ ނުކަނޑުއްވައި އޮތްގޮތަށް ބޭއްވެވުމެވެ.

ޖިއްދާ އެއަރޕޯޓްގައި

ކިތަންމެ ވަރަކަށް ތައްޔާރުވެތިބިކަމުގައިވިޔަސް އެއަރޕޯޓްފަދަ އެތަނުގައި ތިމާގެ މާބޮޑު އަމިއްލަބާރެއް ނޯންނަތަންތާގައި ކަންތައްތައް ދާގޮތުން ކޮންމެފަދަކަމަކާވެސް ކުރިމަތިލާންޖެހިދާނެއެވެ. ކިތަންމެ އިރަކު މަޑުކޮށްގެން ތިބެންވެސް ޖެހިދާނެއެވެ. މިކަމަކީ އެކަމެއްގެ ތެރޭގައިމީހާގެ ކެތްތެރިކަން ވަރަށަބޮޑަށް އިމްތިޙާނުވެގެންދާ ކަމެއްމެއެވެ. ޖިއްދާއެއަރޕޯޓުން އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަކުރެވުނު އެއްމައްސަލައަކީ އެއަރޕޯޓުން ނިކުންނައިރު (ޗެކްއައުޓް ކުރާއިރު) އެންމެކުރިން ނިކުންނަމީހުންނާއެކު ގުރޫޕުގެ މީހަކު ނުނިކުންނަކަމެވެ. މިހެން ދިމާވުމުގެ ސަބަބުން ކުރިން ނިކުތް މީހުން ދެން ހަދާނެގޮތެއް، ދާނެ ތަނެއްނޭނގިގެން އެނބުރިއެނބުރި ތިބެންޖެހުނުކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ. އަދި އެއަރޕޯޓްގައި އެހާކާރޫބާރޫ ބޮޑުއިރު އެންމެންނަށް އެތަނުން ނިކުމެވެން ވަރަށްގިނަވަގުތު ނަގާއިރު މިގޮތަށް ފުރަތަމައަށް ނިކުމެވޭމީހުންނަށް ވާނުވާއެއްނޭނގި ގިނައިރުތަކެއްވެގެން ދިޔަކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ. ތަފާތު ތަންތަނުން ތަފާތު ބައިވަރު ގުރޫޕުތައް އަންނަމުންދާއިރު އެތަނުން ގުރޫޕެއްގެތެރެއަށްވެދެވި އެހެން ދިމާލަކަށްދެވި މީހާގެއްލުމުގެ ހާދިސާއެއްވެސް މިކަމުގެސަބަބުން ދިމާވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އެހެން ޤައުމެއްގެ މުޅިން އެހެންގުރޫޕެއްގެ ކަންތައްތަކާއި ޙަވާލުވާން އައިސްތިބިބައެއްގެ މޭޒުދޮށަށް ދިވެހި ޙައްޖާޖީންތަކެއްގޮސް ޕާސްޕޯޓްދައްކާ ބަސްދަތުރަށް ފައިސާދައްކަން އުޅެނިކޮށް އަޅުގަނޑުދުށީމެވެ. އެމީހުންނަށް ވާނުވާ އޮޅުންފިލީ އިނގިރޭސިބަސް ކޮންމެވެސްވަރަކަށް ދަންނަމީހަކަށް އެތަނަށް އާދެވުމުގެ ސަބަބަުންނެވެ. (އިނގިރޭސިބަސް އެނގުނަސް މައްކާގައި މާބޮޑުފަސޭހަތަކެއްނުވާކަން އަޅުގަނޑަށް އެނގުނެވެ. އަރަބިބަސް ، އުރުދޫ ނުވަތަ ހިންދީ ބަސް ދަންނަނަމަ 

މުޢާމަލާތުކުރުމަށް ވަރަށްބޮޑުތަން ފަސޭހަވީހެވެ.)

ހޮޓަލަށް އައުމަށްފަހު

އެއަރޕޯޓުން ނިމިގެން ބަހުގައި ހޮޓަލާއި ހަމައަށް އައުމަކީވެސް ގިނަފަހަރަށް ވަރަށް ބޮޑު ތަކްލީފެކެވެ. އެއަރޕޯޓްގަވެސް ނުވަތަ ބަހުގަވެސް ވަރަށް ގިނަވަގުތު ހޭދަކުރަންޖެހިދާނެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށްވެސް މަތިންދާބޯޓުން ފޭބުމަށްފަހު ހޮޓަލާއި ހަމައަށް އާދެވުނީ 10ގަޑިއިރުވީފަހުންނެވެ. އެހެންކަމަށްވުމާއެކު ހޮޓަލާއި ހަމައަށް އާދެވޭއިރު ތިބޭނީ ވަރަށްބޮޑަށް ލޮޑުވެ ވަރުބަލިވެފައެވެ. ނިންޖަށް ބަލިވެފަތިބުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމަށްވާނަމަ އަވަސްއަރުވާލާފައި ޢުމްރާވާން ޙަރަމާއި ދިމާލަށް މިޞްރާބުޖެހުމަކީ ބުއްދިވެރިކަމަކަށްނުވާނެއެވެ. އެއީ ޢުމްރާގެ އަޅުކަމަކީވެސް ލުއި އަޅުކަމެއްނޫނެވެ. އެތަނަށްދާއިރު ހަމަޖެހި، ގައިގައި ވަރުޖައްސާ، ތާޒާވެލައިގެން ދިއުން މުހިއްމެވެ. ވީއިރު ނިދަންބޭނުންނަމަ ނިދާލާ، ފެންވަރާ އަދި ކައި ތާޒާވެލައިގެން ދިއުންބުއްދިވެރިއެވެ. ޢުމްރާގެ ކަންތައްތައް އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި އަދާކުރުމަށްޓަކައެވެ.

ހޮޓަލުގައި ތިބޭއިރު

ހޮޓަލުގައި ތިބޭއިރު ޢާއްމު ސަލާމަތްތެރިކަމާއި އަދި ކުއްލި ޙާލަތެއްގައި ޢަމަލުކުރަންޖެހޭނޭ ގޮތާއި ބެހޭގޮތުން މަޢުލޫމާތު ޙައްޖާޖީންނަށް ލިބިނުދެވޭކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ތަނެއްގައި ކަމެއް ދިމާވަނީ ބުނެފައެއްނޫނެވެ. އެހެންކަމަށް ވުމާއެކު ނުރައްކާތެރި ހާދިސާއެއް ހިނގުމުގެ ޗާންސެއްނެތޭ ނުވަތަ އެފުރުޞަތު ވަރަށް ކުޑައޭ ބުނެ އެކަންކަމަށް ޙައްޖާޖީން ހޭލުންތެރި ނުކުރުވުމަކީ ފަހަރެއްގައި އޭގެ ގެއްލުން މުޅި އުމުރަށް ތަހައްމަލްކުރަންޖެހޭފަދަކަމަކަށްވެދާނެއެވެ. މީގެކުރިންވެސް ނުރައްކާތެރި ހާދިސާތައް މިފަދަހޮޓާތަކުގައި ހިނގާފައިވުމަކީ ދެބަސްވެވެންނެތް ޙަޤީޤަތެއްމެއެވެ. މީގެއިތުރުން ހޮޓަލުގައި ހުންނަ ބައެއްއާލަތްތައް ބޭނުންކުރަންވާގޮތްނޭނގުމާއި އެކަމާގުޅޭ އެއްވެސް މަޢުލޫމާތެއްނުލިބުންވެސް އެއީމައްސަލައެކެވެ. މީގެތެރޭގައި ފާޚާނާގެ ފެންވަރާމާގަޑުން ފެންގެންނާނެގޮތްނޭނގި އިސްކުރުބުޑުގައި އިށީދެއިނދެގެން ފެންވެރުން ހިމެނެއެވެ. ފާޚާނާގައި ހޫނުފެން ލިބެންހުންނައިރު އެއާބެހޭ ފުރިހަމަ މަޢުލޫމާތު ނެތުމުގެ ސަބަބުން ގަޔަށް ހޫނުފެން އެޅިގެން އަނިޔާވުމަކީވެސް ދިމާވާ ކަންކަމެވެ. އަދި ލިފުޓު ބޭނުންކުރަންނޭނގުމަކީވެސް މައްސަލައެކެވެ. އެއްބައިފަހަރަށް ލިފުޓްގެ ދޮރުލެއްޕުނީމާ އައިސް ޓަކިޖަހާ ތަޅާ ހުޅުވާށޭ ގޮވާ ހަދައެވެ. އަދި ލިފުޓުގެ ދޮރު ލެއްޕުނަ ނުދީ ކޮޓަރީގައި އުޅޭ އަނެކަކު އަންނަންދެން ތިން ހަތަރު މިނިޓްވަންދެންވެސް ހިފަހައްޓާ ހަދާތީފެނެއެވެ. އެކަމުގެސަބަބަުން އެހެންމީހުންނަށް ދަތިވާނެކަން ޚިޔާލަށް ނާންނާތީ ކުރެވޭކަމަކަށް ވެސް ވެދާނެއެވެ. ބައެއްފަހަރަށް ލިފުޓަށްވަދެ ތިމާދާންބޭނުންވާ ހިސާބަކަށް ދިއުމަށް ބަޓަނަށް އޮބާލުމަށްފަހު އެހިސާބަކަށް ނުދެވެނީސް ލިފުޓްހުއްޓި އެއަށް އިތުރު މީހަކު ވަދެއްޖެނަމަ އެމީހަކާއި ދިމާލަށް ރުޅިވެރި ބަހުރުވައިން މުޚާޠަބު ކުރާތަންވެސް ފެނެއެވެ. އަދި ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި ދާންބޭނުންވާ ހިސާބަކަށް ނުދެވި ލިފުޓުތެރޭގައި މައްޗަށާއި ތިރިއަށް ގޮސްގޮސް އެތަކެއް އިރެއް ހޭދަކޮށްފައިވެސް އެބަހުއްޓެވެ. ކޮންމެއަކަސް އެތަކެއްޗާއި ބެހޭގޮތުން އެކަށީގެންވާ މަޢުލޫމާތު ޙާޖީންނަށް ދެވިފައިވާނަމަ މިފަދަހާދިސާތައް ހިނގުން ވަރަށް ބޮޑަށް މަދުކުރެވޭނޭ ކަމަށް ފެނެއެވެ. ޤަބޫލުކުރަންޖެހޭ ޙަޤީޤަތަކީ ކިތަންމެ ބޮޑަށް މަޢުލޫމާތު ދެވުނުކަމުގައިވިޔަސް އުމުރުން ވަރަށްދުވަސްވީ ޙާޖީން ގިނަނަމަ މިފަދަ ހާދިސާތައް ހިނގުމުގެފުރުޞަތު ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އަބަދުވެސް އޮންނާނެކަމެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިފަދަކަންތައްތައް މަދުކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ ކަންތައްތަައްތައް އެބަހުއްޓެވެ. އަދި އެކަންތައްތައް ކުރުމަށް ގުރޫޕުތަކުން ސަމާލުކަން ދޭންޖެހޭނެއެވެ

.

ފުރަތަމަފަހަރަށް ހަރަމަށްދިއުން

ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި ފުރަތަމަފަހަރަށް ޙަރަމަށް ދިޔުމުގެވަގުތަކީ މުސްލިމެއްގެ ހަޔާތުގައި ވަރަށް މުހިއްމު ހިނދުކޮޅެކެވެ. އެހެންކަމަށްވުމާއެކު ކުރިންވެސް ދެންނެވުނުފަދައިން އެވަގުތު މީހާ ހުންނަންވާނީ ވަރަށް ހަމަޖެހި އަދި ތާޒާކޮށެވެ. ފުރަތަމަފަހަރު ދާއިރު އާރުކާޓީ އެއްގެ ފަހަތުގައި ދިއުން ވަރަށް މުހިއްމެވެ. އަދި ދެވޭ އިރުޝާދުތައް ރަނގަޅަށް ކަނުލައި އަޑުއެހުން ވެސް ބޭނުމެވެ. މަގުމަތީގައި ހިނގާބިނގާވާއިރު ދުއްވާ އެއްޗެއްސަށް ބެލުން ވަރަށް މުހިއްމެވެ. ބައެއްޙައްޖާޖީންގެ ފަރާތުން ފާހަގަކުރެވުނު އެއްކަމަކީ އެމީހުން މަގުހުރަސްކުރާއިރު ބަލަނީ ކުރީގައި ހުންނަމީހަކު ހަދާގޮތެވެ. އެމީހަކު ހުރަސްކޮށްފިނަމަނުވަތަ ހުރަސްކުރާތަން ފެނިއްޖެނަމަ މަގުހުރަސްކުރާން އަވަސްވެ ގަނެއެވެ. އެއްގޮތަކަށްވެސް ދުއްވާ އެއްޗެއްސަށް ސަމާލުކަމެއްނުދެއެވެ. "އޭނާއަށް ހުރަސްކުރެވެންޏާ މަށަށްވެސް ވާނެ" އޭ ކިޔާ ހުރަސްކުރަން އުޅެނީ ކަންނޭނގެއެވެ. ހަނދާންނުހުންނަކަމަކީ ކުރިން ހުރަސްކުރަންފެށިމީހާހުރަސްކުރަންފެށިއިރުމަގުމަތި އޮތް ޙާލަތާއި ތިމާ ހުރަސްކުރަންއުޅޭއިރު މަގުމަތި އޮންނަޙާލަތާއި އުޑާއި ބިމާހާ ތަފާތުވެދާނެކަމެވެ.

މަގުމަތީގައި ހިނގާބިނގާވެ އުޅުމުގަޔާއި ޙަރަމްތެރޭގައި އުޅުމުގައި އެހީތެރިކަން ހޯދިދާނެ ވަރަށް މުހިއްމު ބޭނުންތެރި އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި މަގުއަންގައިދޭޗާޓް ވާނެކަން ޔަޤީނެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އެތަކެތީގައި ދިވެހިބަހުން ލޭބަލްކުރެވިފައިވާނަމަ އެތަކެތި ބޭނުންކޮށްގެން މަގުހޯދަން ވަރަށް ފަސޭހަވާނެހެން ހީވެއެވެ. ޙައްޖާޖީންގެތެރޭގައި ޒުވާންބޭފުޅުންވެސް މިހާރު ގިނައަަދަކަށް ހިމެނޭއިރު މިފަދަޗާޓްތަކަކީ އެފަދަބޭފުޅުންނަށް ވަރަށްބޭނުންތެރި މުހިއްމުއެއްޗަކަށް (ޚާއްޞަކޮށް ދަތުރުގެ ކުރީކޮޅު) ވާނެކަމީ ޝައްކެއްއޮތްކަމެއްނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ޙައްޖާޖީންނަށް އެހީތެރިވާ ގުރޫޕުތަކުން މިފަދަޗާޓްތަކުގެ އެހީ ހޯއްދެވުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމުކަމެއްކަމުގައި ފެނެއެވެ. ހަމައެއާއެކު ޖީޕީއެސް ބޭނުންކުރެވޭ ފޯނު ގެންގުޅުއްވާ ބޭފުޅުންނަށްޙައްޖުގެ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް އޭގެ އެހީ ބޭނުންކުރައްވައިގެން މަގުހޯއްދެވުމަކީ ވަރަށް ފަސޭހަކަމަކަށް ކަމަކަށް ވާނެކަން ޔަޤީނެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ޙައްޖާޖީންގެދަތުރުގައި މީޤާތުން އިޙުރާމްބަނީއްސުރެ މައްކާގެ ޙަރަމަށްގޮސް އެމީހުންގެ ލޮލަށް ކައުބަތުﷲ ގެފުޅު ފެންނަންދެން ކުރަންޖެހޭ އެއްކަމަކީ ތަލްބިޔާ ކިޔުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިއީ އަޅުގަނޑަށް އެހާފުރިހަމަގޮތެއްގައި ފެނުނު މަންޒަރެއްނޫނެވެ. ބޯޓްގައިވެސް އަދި ޖިއްދާ އެއަރޕޯޓްގައިވެސް އަދި މައްކާއަށް ކުރި ބަސްދަތުރުގައިވެސް ތަލްބިޔާ އަޑުހަރުކޮށް ކިޔާ އަޑު އިވެންވާ އެންމެރަނގަޅުގޮތަކަށް ނީވެއެވެ. އެއްފަހަރަކު ގުރޫޕުގެ ބޭފުޅަކު އަޅުގަނޑުމެންގެ ގާތަށް ދުރުވެ ތަލްބިޔާ އަޑުހަރުކޮށް ކިޔުމަށް ނަސޭހަތްތެރިވިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޙައިރާންވާންޖެހުނު ކަމަކީ އިޙުރާމްބަންނަވައިގެން ހުންނެވި މިބޭފުޅާވެސް އެހެންބުނުއްވުމުގެ ކުރިންވެސް އަދި ފަހުންވެސް ތަލްބިޔާ އަޑުހަރުކޮށް ކިޔުއްވާ އަޑު އަޅުގަނޑުމެންނަށް ނީވުނުކަމެވެ. ކޮންމެއަކަސް އަޑުހަރުކޮށް ތަލްބިޔާކިޔުމުގެ ސުންނަތް ރަނގަޅަށްއަދާކުރެވެމުން ދިޔަތަނެއްނުފެނެއެވެ.

ތަލްބިޔާގެ އަޑު އެންމެ ގަދަވީ ޙަރަމާއި ދިމާއަށް ހިނގާފައި ދިޔަވަގުތުއެވެ. ޢުމްރާގެ އަޅުކަން އަދާކުރަންވާގޮތް ފުރިހަމައަށް އޮޅުންފިލާފައިވާނަމަ ޙަރަމަށް ދިއުމަށްފަހު އެއަޅުކަން އަދާކުރުމަކީ އެހާއުނދަގޫކަމެއްނޫނެވެ. ޙައްޖުދުވަހުގެ ދެތިންހަފުތާ ކުރިން ކުރާނަމަ މިއީ އެހާބުރަކަމަކަށްނުވާނެއެވެ. ސަބަބަކީ އެތަނުގައި ތަންކޮޅެއްމީހުން މަދުވާނެތީއެވެ.

ފުރަތަމަޢުމްރާ

ބޮޑެތި ޚަރަދުތަކެއްކޮށްގެން އަދި އެހާމެ އުނދަގޫ އުފުލައިގެން ޙައްޖަށް ދިޔުމަށްފަހު އެ އަޅުކަން އަދާކުރަންވީ އެންމެ ރަނގަޅުގޮތުގައި އަދާނުކުރެވުމަކީ ވަރަށްބޮޑު މައްސަލައެކެވެ. ވަރަށް ހިތާމަހުރިކަމެއްމެއެވެ. މިއީއަކީ ގިނަގިނައިން ކުރެވޭފަދަ އަޅުކަމެއްނޫނެވެ. އެހެންކަމަށްވުމާއެކު ޙައްޖާއާއި ޢުމުރާގެ އަޅުކަން އެންމެ ފުރިހަމައަށް އަދާކުރުމަށް ދަސްކޮށްގެން މައްކާއަށްގޮސް އެދަސްކުރިގޮތަށް އެއަޅުކަން އަދާކުރުމަކީ އެންމެ މުހިއްމުކަންތަކެވެ. އެންމެ ފުރިހަމައަށް އެކަންކުރުމުގެ މާނައަކީ ރަސޫލު‘ އެކަންކުރެއްވެވިގޮތަށް އަދި އެކަލޭގެފާނު އެންގެވިގޮތަށް އެއަޅުކަން އަދާކުރުމެވެ. ޢުމްރާގެ އަޅުކަން އަދާކުރުމުގައި ބައެއް ޙައްޖާޖީން އެކަންކުރަންވާގޮތްނޫން ގޮތްގޮތަށް ކުރިކަން ފާހަގަކުރެވުނެވެ. އެގޮތުން ބައެއް ޢުމުރާވެރިން ޠަވާފުކޮށްގެން ސަޢުޔުނުކޮށް ބޯބޭލުން ނުވަތަ ބޯކޮށުން ފަދަކަންތައް ކުރައްވާފައި އެބަހުއްޓެވެ.

ފާހަގަކުރެވިގެން ދިޔަ އަނެއްކަމަކީ ސުންނަތާއި ޚިލާފު ބިދުޢަތައް އާދަޔާ ޚިލާފަށް ގިނަކަމެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކުން ޙައްޖަށް އަންނަ އެތައްލައްކަބަޔަކުގެ ފަރާތުން މިބިދުޢަތައް ފެންނަމުން ދެއެވެ. އަދުގެ އިސްލާމުންގެ ނިކަމެތިކަމާއި ބަލިކަށިކަންފެނުމުން އެކަން އެހެންއެވަނީ ކީއްވެބާވައޭ ބުނެ ސުވާލުކުރާމީހަކަށް ޙައްޖުގެ މައިދާނުން ވަރަށް ފުރިހަމަޖަވާބެއްލިބިގެންދާނެކަމީ ޝައްކެއް އޮތްކަމެއްނޫނެވެ. ހަމަގައިމުވެސް އަޅުގަނޑަށް ވަރަށް އެކަށޭނަ ޖަވާބެއް އެމައިދާނުން ލިބިގެންދިޔައެވެ. އާނއެކެވެ. މުސްލިމުންގެ ބޮޑުބައި މިއަދުވަނީ ރަސޫލު‘ު ދެއްކެވިމަގު އެއްފަރާތްކޮށް ބިދުޢަވެރިންގެ މަގުތައް ޚިޔާރުކޮށްފައެވެ. މިކަމުގައި ޢަރަބީންނެއް ޢަޖަމީންނެއް ތަފާތުވެ ފާހަގަވާތީއެއްނުފެނެއެވެ. އަޅުގަނޑު ހީކޮށްގެންހުރީ ދީނުގެ ކަންކަމުގައި ޢަރަބީންގެ ރޯފިލުން ދެންތިބިމީހުންނަށްވުރެ ބޮޑުވާނޭކަމަށެވެ. އެކަމަކު އެކަންވީ ކުށްހީއަކަށެވެ.

ޢުމްރާގެ ޠަވާފު: ޙައްޖުގެ ޠަވާފާއި އެހެނިހެން ސުންނަތް ޠަވާފުތަކާއި ޚިލާފަށް ޢުމްރާގެ ޠަވާފުގައި ޠަވާފުކުރަންފަށަމުން ފިރިހެނުންގެ ކަނާތުކޮނޑު ފެންނާނެގޮތަށް އިޙުރާމްފޮށާ ގައިގައިލާންޖެހެއެވެ. މިކަމުގައިވެސް ކަންއޮންނަގޮތް ނޫން ގޮތަށްކުރާމީހުން ބައިވަރެވެ. ފުރަތަމަކަމަކަށް ކޮނޑު ހާމަކުރަންޖެހެނީ ޠަވާފު ފަށަމުންނެވެ. އަދި ޠަވާފުނިންމާފައި ކުރާ ދެރަކުޢަތް ކުރަންފެށުމުގެކުރިން ހާމަކުރިކޮނޑު އިޙުރާމުން ނިވައިކުރަންޖެހޭނެއެވެ. އެކަމަކު ބައެއްފަހަރަށް ޙައްޖާޖީން އެމީހުންގެ ޤައުމުންފުރާއިރުވެސް ތިބެނީ ކޮނޑުހާމަކޮށްގެންނެވެ. ބައެއްޙައްޖާޖީން ޢުމުރާގެ ހުރިހާކަމެއް ކޮށްނިމެންދެން އެގޮތުގައި ތިބެއެވެ. ކުޅަދާނަވެގެންވާމީހާ ނަމާދުކުރާއިރު ދެކޮނޑު ނިވާކުރުމަކީ ނަމާދުގެ ޢާއްމު އުޞޫލުތަކުގެތެރޭގައި ހިމެނިފައިވާކަމެކެވެ. އެކަމަކު އެމީހުން ޠަވާފުގެދެރަކުޢަތްކުރަނީވެސް ކޮނޑު ހާމަކޮށްގެންނެވެ. އަދި އެގޮތުގައި ތިބެ ސަޢުޔުވެސްކުރެތެވެ. ދެންއޮތީ ޠަވާފުގައި ކިޔަންޖެހޭ ދުޢާތަކާއި ޛިކުރުތަކެވެ. ރަސޫލު‘ު ސުންނަތަށްބަލައިފިނަމަ އިނގެނީ ޠަވާފުކުރުމާއިސަޢުޔުކުރުމަކީ ސުންނަތާއި އެއްގޮތަށް ކުރާނަމަ ސިކުނޑިއަށް އެހާ ބުރަބޮޑުވާނޭކަމެއްނޫންކަމެވެ. މާނައަކީ ދަސްކުރަންޖެހޭ މާގިނަކިޔެވުންތަކެއްއޮންނަކަންކަމެއްނޫނެވެ.

ޙަޤީޤަތުގައި ޙައްޖުގެ ހުރިހާ ކަމަކަށްބަލާއިރު އެއަޅުކަމަށް ޚާއްޞަކޮށްގެން ދަސްކުރަންޖެހޭ އޮންނަނީ ވަރަށްމަދު މިންވަރެކެވެ. މިސާލަކަށް ދަތުރަށް އަރާއިރު ކިޔާދުޢާ މިއީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަބަދުވެސް އިނގެންޖެހޭނެ ދުޢާއެކެވެ. ހަމައެގޮތަށް ޙަރަމަށްވަންނައިރުއާއި ނިކުންނައިރު ކިޔާ ދުޢާތަކަކީ ޢާއްމުކޮށް މިސްކިތަށްވަދެއުޅޭއިރުއާއި ނިކުމެއުޅޭއިރު ކިޔާދުޢާތައްކަމުން މީވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް އަބަދުވެސް އެނގެންޖެހޭނެ ތަކެއްޗެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޙައްޖާއި ޢުމްރާ އާއި ގުޅުވައިގެން ލިޔެފައި ހުންނަފޮތްފޮތުގައި ޙައްޖުގެ އެކިކަންކަމަށް ޚާއްޞަވެފައިވާ ދިގުދުޢާތައް ލިޔެފައި ހުންނާތީ ފެނެއެވެ. މިގޮތުން ޠަވާފުގައި ކިޔާނޭ ދުޢާތައްވެސް ބައިވަރެވެ. ޠަވާފުގައި ގެފުޅުވަށާ ހަތްބުރުޖަހާއިރު އެއިން ކޮންމެ ބުރަކަށްވެސް ވަކި ޚާއްޞަދުޢާއެއް ފޮތްފޮތުގައި ލިޔެވިފައި ހުރެއެވެ. މިއިން ކޮންމެ ދުޢާއަކީ އާދައިގެ ފޮތެއްގެ އެއްޞަފުޙާއަށްވުރެ ކުރުނޫން ދުޢާތަކެކެވެ. މިފަދަދުޢާތަކަކީ ރަސޫލު‘ ގެ ސުންނަތުން ސާބިތުވާ ދުޢާތަކެއްނޫންކަމުގައި ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ. ކޮންމެއަކަސް އަޅުގަނޑަށް ފެނިގެންދިޔައީ ﷲ ލުއިކޮށްދެއްވާފައިވާ ކިތަންމެ ކަމެއް އަމިއްލަނަފުސަށްބުރަކޮށްގެން މީސްތަކުން އުޅެމުން ދިޔަމަންޒަރެވެ. ޠަވާފުފަށަމުން ކިޔަންޖެހޭ ކަލިމަތަކަށް ކަލިމަތައްއިތުރުކޮށްގެން ކޮންމެ ބުރަކުވެސް ކިޔާތީފެނެއެވެ. އަދި ޙަޖަރުލް އަސްވަދުގައި އަތްނުލެވޭ ހިސާބުން ދާނަމަ ހަމައެކަނި ކަނާތް ހިއްލާ އެއަށް އިޝާރާތްކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ދެއަތްހިއްލާ އިޝާރާތްކޮށް އޭގަފަހުގައި ދެއަތުގައި ބޮސްދީ އެތައްފަހަރަކު މިކަން ތަކުރާރުކުރާތީ ފެނުނެވެ. ޔަމާނިއްޔަރުކުނުގައި އަތްނުލެވޭ ހިސާބުންދާނަމަ އެއަށް އިޝާރާތެއްކުރުން ނޯންނައިރުވެސް އެދިމާއަށް އިޝާރާތްނުކުރާމީހަކު ފެންނަމުން ދިޔައީ ވަރަށްމަދުންނެވެ. އަދި އޭގެއިތުރުން ކަޢުބާގެ ދެންހުރި ދެކަނާއަރާހަމަވެފަވެސް އިޝާރާތްކޮށް ހަދާމީހުން އެޅެތެވެ. ޙަޖަރުލް އަސްވަދު އިންނަ ކަން ފާހަގަކުރާން މަސްޖިދުލްޙަރާމްގެ ފާރުގައި ހަރުކޮށްފައި ހުންނަ ފެހިލައިޓަށް ވެސް އިޝާރާތްކޮށް ހަދާތަން އަޅުގަނޑުދުށީމެވެ. އަދިމީގެ އިތުރުން މަޠާފަށް ނުފައިބާ މިސްކިތުގެ ތެރެއިން ޠަވާފުކުރާއިރު މިސްކިތުގެ ތަނބުތަކުގަޔާއި މުޞްޙަފުތަކުގައި އަތްހޭކެމުށްފަހު މޫނުގައި ހާކަމުން ހިނގާމީހުންވެސް މަދެއްނޫނެވެ.

ދެންއޮތީ ދުޢާތަކާއި ޒިކުރުތަކެވެ. އެކިބުރުތަކަށް އެކިދުޢާ ހަދައިގެން ކިޔާއިރު ދުޢާނުނިމިގެން ބުރުނުނިންމާ މަޑުކޮށްގެން ތިބޭތީ ބައެއްފަހަރު ފެނެއެވެ. ބައިބޯ ވަގުތުތަކުގައި އެގޮތަށް މަޑުޖެހިތިބުމަކީ އެހެންމީހުންނަށް އޭގެ އުދަނގޫ ވަރަށްބޮޑަށްފޯރާކަމެކެވެ. އަދި ކުރިނުބަލާ އިސްޖަހައިގެންހުރެ ލިޔެފައިވާ އެއްޗަކަށްބަލައިގެން ދުޢާކިޔަމުންދާއިރު ދެވޭނުދެވޭ ދިމާލެއްނޭނގި އެހެންމީހުންނާއި މުޑިއަރާ އެހެންމީހުންނަށް ބޮޑެތިއުނދަގުލާ ކުރިމަތިލާންޖެހޭތަން އާދެއެވެ.

ދެންކުރިމަތިވި މައްސަލައަކީ އަޑުހަރުކޮށް ދުޢާކުރުމުގެ މައްސަލައެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ގުރޫޕުހަދައިގެން އެކެއްގެ އަޑުދަށުން ދެންތިބި އެންމެން ބާރުބާރަށް ދުޢާތަކާއި ޒިކުރުތައް ކިޔުންވީ ދެންތިބި ބަޔަކަށް ވަރަށްބޮޑު އުނދަގުލަކަށެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުން އެތައްބައެއްގެ ޠަވާފަށް ނޭދެވޭ އަސަރުކުރިއެވެ. މިކަން އެންމެ ގިނައިން ކުރާބައެއްގެ ގޮތުގައި އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަކުރެވުނީ މެލޭޝިޔާ އިންޑޮނޭޝިޔާ ހިސާބުގެ މީހުންނާއި ތުރުކީ މީހުންނެވެ. އަދި މިނޫންވެސް ވަރަށްގިނަ އުނދަގޫ، ގިނަބައެއްގެ ޖާހިލުކަމުގަ ސަބަބުން ދެންތިބި ބަޔަކަށް އުފުލަން ޖެހުނެވެ. އެކަމުގެ ތަފުޞީލުތައް ތަންކޮޅެއްފަހުން އަޅުގަނޑު ހާމަކުރާނެމެވެ ( އިންޝާﷲ).

ޠަވާފަށްފަހު ކުރަންޖެހޭ ދެރަކުޢަތްކުރަން މިއޮންނަނީ މަޤާމު އިބުރާހީމްގެ ފަހަތުގައެވެ. ވަރަށްގިނަބަޔަކު މިދެރަކުޢަތް މަޤާމު އިބުރާހީމްގެ ފަހަތުން އެތަނާ ވީހާވެސް ގާތުގައި ކުރަން ބޭނުންވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މީހުން ގިނަވަގުތެއްގައި ނަމަ މިއީ ކުރެވިދާނެކަމެއްނޫނެވެ. (ޙައްޖުތެރޭގައި މިނޫންވަގުތެއްއައުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާކަމެއްނޫނެވެ.) އެކަމަކުވެސް ގަދަފައިވިއްދާފައި ވަށައިގެން ހަށިފާރަވެރިން ލައިގެންވެސް މިދެރަކުޢަތް ހަމައެތަނުގައި ކުރުމަށް އުޅޭ މީހުންމަދެއްނޫނެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ހުރިހާ އުނދަގުލެއް ތަޙައްމަލް ކުރަން ޖެހެނީ ޠަވާފުކުރާމީހުންނަށެވެ.

އެދެރަކުޢަތްކުރުމަށްފަހު ޒަމްޒަމްފެން ބޮއެގެން ދެން ދާން ޖެހެނީ ސަޢުޔުކުރުމަށެވެ. ސަޢުޔުކުރުމުގައިވެސް ޠަވާފެކޭ އެއްގޮތަށް ބޮޑު ކަމަކަށް އޮންނަނީ ހިނގުމެވެ. ހިތުންދަސްކޮށްގެން ނުވަތަ އެއްޗެއްބަލައިގެންވެސް ކިޔަން ޖެހޭ މާގިނަ ކިޔުންތަކެއްނޯވެއެވެ. ސޫރަތުލް ބަޤަރާގެ158ވަނަ އާޔަތް އެނގި އަދިވެސް ކުރުކުރު ދެތިން ދުޢާއެއް އެނގެނިކޮށް ނިމުނީއެވެ. ދެން އިތުރަށް ދުޢާކުރާނަމަ ބޭނުން ބަހަކުން ބޭނުން ދުޢާއެއްކުރަންވީއެވެ. ޠަވާފުގައި ފާހަގަކުރެވުނުފަދަ ބައެއް ކަންތައްތައް ސަޢުޔުކުރުމުގައި (ޞަފާމަރުވާދެމެދު ހިނގުމުގައި) ވެސް ފާހަގަކުރެވުނެވެ. އެގޮތުން ގުރޫޕު ހަދައިގެން އެކެއްގެ އަޑުދަށުން އެންމެން ބާރުބާރަށް ދުޢާތައް ކިޔުން ހިމެނެއެވެ. މިކަން ވެގެން ދިޔައީ އަޅުގަނޑަށް ހަމަގައިމުވެސް ވަރަށްބޮޑު ބޮލުގަ ރިހުމަކަށެވެ. މީގެއިތުރުން ޠަވާފުގައި ހާމަކުރި ކޮނޑު ހަމައެގޮތަށްބަހައްޓައިގެން ސަޢުޔުކުރާއެތައްބަޔަކު އުޅެތެވެ. އެއްފަހަރަކު މީހަކު އެގޮތަށް ކޮނޑުހާމަކޮށްފައި ހުރިމީހެއްގާތު ކޮނޑުނިވާކުރުމަށް އިޝާރާތުން ބުންޏެވެ. ދެން އެމީހާ އެކަމަށްއިޖާބަނުދީ އޭނާގެ އެކުވެރިޔާގާތު ކޮނޑުނިވާކުރުމަށް އިރުޝާދުދިން މީހާއަށް އިޝާރާތްކޮށްފައި ކޮންމެވެސް ވާހަކަތަކެއް ހީނހީނފައި ދެއްކިތަން އަޅުގަނޑުދުށީމެވެ. މިބުނާ އެކުވެރިޔާވެސް ހުރީ ކޮނޑު ހާމަކޮށްގެންނެވެ. އެމީހުންގެ އެޢަމަލުތަކުން ޢުމްރާގެ ސަޢުޔުގައި ކޮނޑު ހާމަކޮށްފައިބެހެއްޓުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރަން ޖެހޭނެކަމެއްކަމުގައި އެމީހުން ދެކޭކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ.

ޞަފާފަރުބަދަމަތީ ދުޢާކުރުމަށްފަހު ޞަފާއިން މަރުވާއަށް ދިއުމަށްފަހު އެފަރުބަދަމަތީގައިވެސް ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލައިގެން ހުރެ ދުޢާކުރަން ޖެހެއެވެ. މިކަމުގައިވެސް އެކިމީހުންގެ ތަފާތު ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން އެކިއެކި އުނދަގޫ އުފުލަން ޖެހުނުވެ. އޭގެން އެއްބަޔަކީ އެތަނުގައި ނަމާދެއްކުރުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރަންޖެހޭނެކަމެއްކަމަށްދެކި އެތާ ނަމާދުކުރާމީހުންނެވެ. އަނެއްބަޔަކީ އެތާގައި އިށީދެ ވާހަކަދައްކަން ތިބޭ މީހުންނެވެ. ޠަވާފުގައިވެސް އަދި ސަޢުޔުގައިވެސް ޖެހޭ ބުރުގެ ޢަދަދު ގުނާނެ ތަސްބީޙަފައްޗެއްފަދަ އެއްޗެއް ވަރަށްމުހިއްމެވެ. އެންމެ ހަތްބުރުކަމުގައިވިޔަސް ކޮންމެ ބުރަކަށްވެސް ގިނަވަގުތުތަކެއް ނަގާތީ އަޅުކަމުގެ ފަހުކޮޅު ބުރުގެ ޢަދަދު ހަނދާން ނެތުމަކީ ވަރަށް ފަސޭހައިން ދިމާވެދާނެ ކަމެކެވެ.

ސަޢުޔުކޮށް ނިމުމުން ދެން އޮންނާނީ ބޯކޮށުމެވެ. ނުވަތަ ބޯބޭލުމެވެ. ފިރިހެނުންނަށް އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަކީ ބޯބޭލުން ކަމަށްވާއިރު ބޯކޮށުން އިޚުތިޔާރުކުރާމީހުންނާމެދު ޙައިރާން ވާންޖެހެއެވެ. އެހާބޮޑުޚަރަދުކޮށްގެން ބުރައުފުލައިގެން މައްކާއަށް އައުމަށްފަހު އެންމެ މޮޅުގޮތް ޚިޔާރުނުކުރުމަކީ މީހާގެ ހުރި މޮޔަކަމެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއްބަޔެއްގެ ޢުޛުރަކީ ލަދެވެ. އަނެއްބައެއްގެ ވާހަކައަކީ އެމީހުން ބޮލުގެ އިސްތަށިކޮޅު ބަހައްޓަނީ ޢީދުދުވަހު ހިލައުކުމަށްފަހު ބޭލުމަށެވެ. އެކަމަކު ޔަޤީންވާ ކަމަކީ އެއްދުވަހު ބޭލުމަށްފަހު ދެން ޖެހިގެން އަންނަ ދުވަހު ވެސް ރޭޒަރުބޮލުގައި ހާކައިފިނަމަ ތިލައިގައި އިސްތަށީގެ އަސަރުހުންނާނޭކަމެވެ. ދަންނަވަން މިއުޅެނީ ޢުމުރާގައި ބޯބޭލުމަކީ ޙައްޖުތެރޭގައި ބޯބޭލުމަށް އެއްވެސް ގޮތަކުން ހުރަސްއެޅޭނޭ ކަމެއްނޫނެވެ. އެހެންވީމާ ބޯބޭލުން ޚިޔާރުކުރުމަކީ އެންމެ ބުއްދިވެރި ގޮތްކަމުގައި ދެކި އެގޮތަށް އަމަލުކުރުން މުހިއްމެވެ.

މައްކާގެ ޙަރަމުގައި ނަމާދުކޮށް އަޅުކަންތައްކުރުން

ޢުމުރާގެ އަޅުކަމަށްފަހު މައްކާގައި ހޭދަކުރާދުވަސްތަކުގައި މަސްޖިދުލް ޙަރާމަށްގޮސް ނަމާދުކުރުމަކީ ހަމަހުރިހާ ޙާޖީންވެސް ބޭނުންވާ އަދި ޢަމަލުކުރާގޮތެވެ. އެހެންކަމަށްވުމާއެކު ހުރިހާ ނަމާދެއްގައިވެސް ޙަރަމްގެ އެތެރެއާއި އަދި ވަށައިގެން ބޭރުވެސް އޮންނަނީ ހަމަފުރިފައެވެ. މިސަބަބާހުރެ ޙަރަމުގެ ސަރަޙައްދުގައި އުޅޭއިރު ސަމާލުކަންދޭންޖެހޭނޭ ވަރަށް ގިނަކަންތައްތަކެއް ވާނޭކަމީ ޝައްކެއްއޮތް ކަމެއްނޫނެވެ. ފުރަތަމަކަމަކަށް ޙަރަމަށް ގޮސް އައިސް އުޅުމުގައި މަގުމަތީގެ އަމާންކަމަށާއި ރައްކާތެރިކަމަށް ވަރަށްބޮޑަށް ސަމާލުވާންޖެހޭނެއެވެ. ހަމައެއާއެކު މީހުންގެ އަދަދަު އިންތިހާއަށް ގިނަކަމާއެކު މިސްކިތަށް ދިޔުމުގަޔާއި މިސްކިތުން އެނބުރި އައުމުގައިވެސް އެކަށޭނަވަގުތެއް އިޚުތިޔާރުކުރުން ވަރަށް މުހިއްމެވެ. މިސާލަކަށް ފަރުޟުނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް ހަމަނިމުމާއެކު މިސްކިތުން ފޭބުމަށް ދިމާކޮށްފިނަމަ މީސްތަކުންގެތެރޭގައި ތާށިވެފައި އެތައްއިރަކު ހުންނަންޖެހިދާނެއެވެ.

(ނުނިމޭ)